با بررسی معماری مصر، روند پیشرفت و حرکت یکی از بزرگترین تمدن های تاریخ بشر به نمایش خواهد گذاشته شد. گروه معماری آرل در این مقاله به بررسی و معرفی معماری مصر باستان پرداخته است. سر فصل های از آثار معماری شهرهای مهم کشور مصر د این مقاله وجود دارد. باستان شناسی اخیر ممکن است تمدن در بین النهرین زودتر از مصر شروع شده باشد ولی از نظر زمانی و تاریخی تفاوت زیادی بین این دو ناحیه وجود ندارد. چون مصر در مدت زیادی از تاریخش بی نیاز از خارج بوده و تمام نعمت های طبیعی را در داخل خاک خود داشته است. لذا می توان شروه توسعه و ترقی و تمدن این ناحیه را مورد توجه قرار داد. وجه مشترک همه ساکنان رودخانه های دجله و فرات در بین النهرین، نیل در مصر، سند در شمال غربی هند و یانک تسه در چین، تسلط و تبحر در امر آبیاری بوده است.
تا آنجا که مشخص است تاریخ از ناحیه شرقی مدیترانه در طول دره نیل یا احتمالاً از بین دجله و فرات آغاز شده است. باستان شناسی اخیر مدلل می دارد که ممکن است تمدن در بین النهرین زودتر از مصر شروع شده باشد ولی از نظر زمانی و تاریخی تفاوت زیادی بین این دو ناحیه وجود ندارد. چون مصر در مدت زیادی از تاریخش بی نیاز از خارج بوده و تمام نعمت های طبیعی را در داخل خاک خود داشته است. لذا می توان شروه توسعه و ترقی و تمدن این ناحیه را مورد توجه قرار داد. وجه مشترک همه ساکنان رودخانه های دجله و فرات در بین النهرین، نیل در مصر، سند در شمال غربی هند و یانک تسه در چین، تسلط و تبحر در امر آبیاری بوده است.
بیشتر این رودخانه ها، و به طور مشخص رود نیل از دریاچه ویکتوریا سرچشمه گرفته است و تحت تأثیر آب کوهستان های اطراف (از صدها کیلومتر دورتر) هنگاه ذوب شدن برف ها طغیان می کرد و همراه سیلاب ها لجن با ارزش در سطح مزارع ته نشین می گشت. هنگامی که بشر آموخت چگونه طغیان آل را با استفاده از سدها و نهرها مهار کند، هر دانه بذر برای وی صدها برابر محصول به وجود آورد. به این ترتیب، امکان تولید مقدار زیادی غله برای هر فرد به وجود آمد و بشر توانایی انجام کارهای زیادی را به دست آورد. آنها توانستند در شهر گرد هم جمع شوند و کشورها را به وجود آورند. به ویژه در شهرها بود که استعدادها و افکار درخشان شدند و افکار و ایده های به وجود آمده، مبادله گشتند. به این ترتیب در دره رود نیل و به صورت مشابه در بین النهرین و طی زمان نزدیکی در چین، ابتدا در مصب رودخانه و سپس در مصر علیا، تاریخ شهرها آغاز گردید و با پیدایش شهر ها نه فقط سلاطین و روحانیون بلکه قانون گذاران، نویسندگان، پزشکان، ستاره شناسان، ریاضی دانان، هنرمندان، تجار، سفالگران و معماران نیز به وجود آمدند و این سرآغاز همه چیز بود.
زیستن در دره رود نیل از تولد تا مرگ، در یک محدوده جغرافیایی خاص و در یک روال بسیار ساده خلاصه می شد و تنها چند چیز کوچک بر روان مصریان اثرگذار بود. رود نیل همواره برای آنها منبع حیاط به شمار می رفت و در باورشان نیز محترم شمردن نظام اسرارآمیز خورشید، ماه و ستارگان کاملاً شاخص بوده است.
یکی از شهرهای که می توان معماری مصر را مورد بررسی قرارد داد شهر تاریخی ممفیس می باشد. اعتقاد مصریان با خداسازی فراعنه و خدایان عجیب نیمه حیوان، نیمه انسان شکل گرفته است. اعتقاد به زندگی و جاودانگی پس از مرگ، به شرط سالم ماندن اجسادشان، مهم ترین مورد در باورهایشان بود. فناناپذیر بودن مختص طبقات سلطنتی و اشراف و بزرگان بود و برای خدمت گذاران، تنها امید بندگی برای سرورانشان در جهان ماوراءستارگان وجود داشت. به باور مصریان آن دوره، در روز رستاخیز، روح انسان مرده مجدداً وارد کالبدش خواهد شد. بنابراین جسد وی بایستی دست نخورده و سالم باشد. در زمان های قبل، شن های داغ بیابان در نگهداری اجساد کمک مؤثری می کردند و این عقیده را القا می کردند. در دوره پیش از تاریخ، ترتیب به خاک سپردن اموات طوری بود که بر اثر مجاورت با شن های صحرا رطوبت بدن انسان جذب می شد و به این ترتیب بدن محفوظ می ماند. این اعتقاد به مدت سه هزار سال پابرجا ماند و بعد از آن بود که مومیایی کردن نوعی تخصص با ارزش در میان تمدن های اولیه ه شمار می رفت. بر اساس تفکر خاص مصری، لاشه مومیایی شده باید در مقبره ای نفوذناپذیر محافظت گردد و این کار بسیار مشکل بود. به هر حال تسخیرناپذیری مقبره ها تبدیل به پایه و اساس معماریمصریان گردید. این تسخیرناپذیری باید در بیش از یک بعد در نظر گرفته می شد. یعنی حفظ امنیت جسد به همراه امنیت دارایی ها، همسران، اثاث، غذا و جواهرات فرد مرده. آثار هنری امروزه که کوزه های جهان را انباشته است، پیش تر در گورها منتظر زندگی مجدد پس از روز رستاخیز بوده اند.
این گورها نه فقط مقبره ای نفوذ ناپذیر، بلکه خزانه، معبد و اثری هنری به شمار می روند. مقبره های مصریان نه فقط نفوذناپذیر بودند، بلکه بسیار بادوام و محکم نیز به نظر می رسند. مقابر به طور عمده نزدیک منطقه ممفیس (Memphis) ساخته می شدند. در سمت جنوب قاهره پایتخت پادشاهی قدیم نوم (Nome) قرار داشت. این گورهای مصطبه ای شکل کوچک با پله های اطرافشان و یک بام مسطح، در اصل اولین معماری ساخته شده ی مصریان به شمار می آیند. نام مصطبه از عربی می آید و به معنی نوعی نیمکت است که آن را در خارج خانه پشت در می گذاشتند. مصطبه ها تقریباً توپر بودند اما در بعضی مواقع در قلب این توده ی گلی، آجری یا سنگی، ردیفی از اتاق ها قرار داشتند، همچون اتاق تدفین، شامل تابوت سنگی منقوش مرده، با تمام متعلقاتش. ظاهراً در محل دفن یک فرورفتگی، مانند نوعی در یکپارچه کاذب وجود داشت که از طریق آن روح (Ka) می توانست به جسد بازگردد. این فرورفتگی همچنین به عنوان نمازخانه ای کوچک به کار برده می شد، و حکم جایی را داشت که قربانیان را در آنجا به خدایان تقدیم می کردند و راهب می توانست برای آرامش روح مرده دعا بخواند.
نخستین هرم در اوایل سال 2680 قبل از میلاد در ساکارا (Sakkara) منطقه ای بین ممفیس و رود نیل ساخته شد که در حقیقیت نه یک هرم واقعی بلکه مصطبه ای در مقیاس بزرگ تر و تکامل یافته تر بود. معروف است که پله های این هرم حدود 200 فوت ارتفاع داشته است. هرم مذکور محل دفن زوسر (Zoser) (فرعونی در سلسله سوم پادشاهی) و بنایی عظیم الجسه و باشکوه است. نما و سردر این بنا از سنگ ساخته شده است و همین امر اهمیت آن را بیشتر می کند. در قلب هرم مجسمه نشست عبوس زوسر با چشمانی از مرمر سبز قرار داشت که این مجسمه هم اکنون در موزه ی قاهره نگهداری می شود.
در قسمت کوچکی از شمال ممفیس در فلات سنگی جیزه (Giza) گورستانی سلطنتی وجود دارد که از جمله ویژگی های آن می توان به این موارد اشاره کرد: یک ردیف منظم از حیاطهای فرش شده با سنگ بازالت سبز رنگ، ردیف اهرام در اندازه های کوچک و بزرگ، گورهای مصطبه ای برای دفن درباریان، سنگ های تیره و سخت برای تشییع جنازه در معابد، گذرهای زیرزمینی و نوک تیز هرم که به سمت آسمان آبی و ستارگان رفته بود. در این فضا پادشاهان (فراعنه) و همسرانشان، شاهزادگان و شاهدخت ها در میان مبلمان طلایی، با جواهرات گوناگون و انواع ادویه ی معطر دفن شده اند.
- ۹۶/۱۲/۲۳